Cholesterol – główny winowajca chorób serca i układu krążenia

Nadmiar cholesterolu uważany jest za główną przyczynę chorób serca i układu krążenia, w szczególności miażdżycy, śmiertelnie groźnej choroby, z powodu której umiera w Polsce co roku około 30 tysięcy osób – pomimo fatalnego wpływu cholesterolu na organizm człowieka, jest on jednocześnie niezbędny dla jego prawidłowego funkcjonowania. Dlatego cholesterol jest niezbędny?

Cholesterol to związek tłuszczowy, będący istotnym składnikiem wszystkich komórek w organizmie, a konkretnie ścian błon komórkowych. Cholesterol jest także potrzebny do syntezy hormonów płciowych, czyli testosteronu i estrogenów, w związku z czym jego niedobór prowadzi do zaburzeń gospodarki hormonalnej – jest również konieczny do syntezy witaminy D, która jest niezbędna do prawidłowego wzrostu i mineralizacji kości, ponadto, powstają z niego kwasy żółciowe, które są niezbędne do trawienia tłuszczów. W związku z powyższym, cholesterol jest organizmowi niezbędny. Dlaczego więc cholesterol jest tak szkodliwy?

Większość potrzebnego organizmowi cholesterolu jest wytwarzana naturalnie w wątrobie, w związku z czym jego obecność w organizmie jest nie tylko niezbędna, ale i nieunikniona – w organizmie powstaje około 60-80 proc. dziennego zapotrzebowania na cholesterol, natomiast pozostała część jest dostarczana wraz pożywaniem – niestety, często w zbyt dużych ilościach. W związku z powyższym, przyczyną chorób układu sercowo-naczyniowego, w tym miażdżycy, nie jest cholesterol sam w sobie, ale jego znaczny nadmiar w pożywieniu, powyżej dziennego zapotrzebowania organizmu – jednak nie każdy cholesterol ma negatywny wpływ na zdrowie.

Szkodliwy wpływ na układ krwionośny ma jedynie „zły” cholesterol (LDL), którego nadmiar odkłada się w ścianach naczyń krwionośnych, co w rezultacie prowadzi do zatkania tętnic i miażdżycy – wynika to z tego, że komórki organizmu mają ograniczone możliwości jego przetworzenia (czyli wykorzystania na bieżące procesy), w związku z czym jego nadmiar odkłada się w organizmie, a konkretnie w tętnicach.

Należy zaznaczyć, że w związku z tym, że organizm nie jest w stanie samodzielnie wytworzyć potrzebnych mu ilości cholesterolu, to brakującą ilość należy dostarczyć wraz z pożywaniem, zatem całkowita rezygnacja z cholesterolu nie jest dobrym rozwiązaniem – wystarczy ograniczyć spożycie produktów bogatych w „zły” cholesterol (jak czerwone mięso i tłuste produkty odzwierzęce), a zwiększyć tych bogatych w „dobry” cholesterol (jak ryby, orzechy, czy oleje roślinne).

Rodzaje cholesterolu, ich funkcje i wpływ na zdrowie – czyli „dobry” i „zły” cholesterol

Wyróżnia się dwa główne rodzaje cholesterolu, a mianowicie: cholesterol HDL, czyli tzw. „dobry” cholesterol, oraz cholesterol LDL, czyli tzw. „zły” cholesterol – w rzeczywistości jest to jednak ten sam związek, o którego właściwościach, a więc przydatności lub szkodliwości dla organizmu, decyduje rodzaj lipoproteiny, z którą się połączy, a następnie dotrze do różnych części organizmu.

Lipoproteiny to specjalne cząstki zbudowane z tłuszczy i białek, które odpowiadają za transport cholesterolu do komórek całego organizmu, gdzie wykorzystywane są głównie jako budulec dla ścian błon komórkowych – część cholesterolu, która nie zostanie zużyta w tym procesie, jest transportowana z powrotem do wątroby, gdzie ulega metabolizmowi. Za poszczególne etapy transportu cholesterolu po organizmie odpowiadają różne lipoproteiny, te o wysokiej gęstości, czyli HDL odpowiadają za transport do wątroby, a te o niskiej gęstości, czyli LDL za transport do komórek organizmu.

W związku z powyższym, aby cały proces transportu cholesterolu po organizmie przebiegał prawidłowo, potrzebne są obie frakcje cholesterolu, zarówno tego dobrego (HDL), jak i tego złego (LDL), jednak w odpowiednich ilościach i w odpowiednich proporcjach. W sytuacji, gdy w organizmie występuje wysoki poziom cholesterolu całkowitego, a przede wszystkim wysoki poziom „złego” cholesterolu (LDL) i jednocześnie niski poziom „dobrego” cholesterolu (HDL), dochodzi do przyklejania się cholesterolu do ścian tętnic, prowadząc do powstania blaszek miażdżycowych, co sprawia, że naczynia krwionośne zwężają się, blokując drogę przepływu dla przepływającej przez nie krwi, a tym samym do niedotlenienia narządów – dochodzi wtedy do rozwoju miażdżycy, której najpoważniejszą konsekwencją jest całkowite zablokowanie przepływu krwi w tętnicy (zatoru), co niestety prowadzi do śmierci, najczęściej wskutek zawału serca (zator w tętnicy wieńcowej) lub udaru mózgu (zator w tętnicy szyjnej).

Jak już wiadomo, wysoki poziom „złego” cholesterolu (LDL) w organizmie prowadzi do rozwoju miażdżycy. Jaki zatem wpływ ma na organizm poziom tego drugiego? W odróżnieniu od „złego” cholesterolu, „dobry” cholesterol (HDL) przewidziała miażdżycy. Jak? Frakcja HDL cholesterolu neutralizuje w wątrobie nadmiar tłuszczu i frakcji LDL cholesterolu, oraz uniemożliwia tworzenie się blaszek miażdżycowych, w efekcie znacznie zmniejszając ryzyko zachorowania na choroby układu krążenia, szczególnie miażdżycę – najogólniej mówiąc, „dobry” cholesterol ma właściwości przeciwdziałające szkodliwemu wpływowi „złego” cholesterolu, zatem im go więcej w organizmie, tym lepiej. Podsumowując, główną przyczyną miażdżycy jest wysoki poziom „złego” cholesterolu LDL i jednocześnie niski poziom „dobrego” cholesterolu (HDL).

Należy dodać, że wpływ na rozwój miażdżycy, oprócz poziomu cholesterolu, mają także inne czynniki, szczególnie palenie papierosów, nadwaga, nadciśnienie tętnicze i cukrzyca.

Jak obniżyć poziom cholesterolu?

Udowodniono, że najskuteczniejszą formą walki z wysokim stężeniem cholesterolu całkowitego i „złego” cholesterolu (LDL) we krwi, jest wysiłek fizyczny i odpowiednia dieta, oraz utrzymanie prawidłowej masy ciała – w związku z tym, leczenie wysokiego poziomu cholesterolu obejmuje przede wszystkim zmianę stylu życia.

Jeśli chodzi o wysiłek fizyczny, to powinien on być regularny, oraz odpowiednio długi i intensywny, czyli im dłuższy i częstszy, tym lepiej (od tego zależy jego skuteczność w walce z cholesterolem) – najlepszym rozwiązaniem są ćwiczenia aerobowe, szczególnie bieganie, jazda na rowerze i pływanie, wykonywane kilka razy w tygodniu (a najlepiej codziennie), co najmniej przez godzinę.

Ważnym sojusznikiem w walce o obniżenie poziomu cholesterolu całkowitego i frakcji LDL cholesterolu jest także dieta niskotłuszczowa i niskocholesterolowa, czyli dieta uboga w tłuste mięso i tłusty nabiał, a więc uboga tłuszcze zwierzęce (nasycone kwasy tłuszczowe) – odpowiednio przeprowadzona może zmniejszyć stężenie cholesterolu o około 10 proc., co istotnie zmniejsza ryzyko rozwoju chorób układu krążenia.

Istotny wpływ na poziom cholesterolu we krwi ma również masa ciała, im jest większa, tym większe jest stężenie cholesterolu i większe ryzyko rozwoju miażdżycy, oraz innych groźnych chorób układu krwionośnego – jeśli zatem chcesz skutecznie obniżyć poziom cholesterolu, zrzucenie nadmiernej wagi jest więc obowiązkowe.

Poziom „złego” cholesterolu (LDL) można ponadto obniżyć podwyższając poziom „dobrego” cholesterolu (HDL), którego wysoki poziom w organizmie neutralizuje szkodliwy wpływ „złego” cholesterolu. Jego stężenie w organizmie zależy w głównej mierze od codziennej diety, czyli obecności w diecie produktów bogatych w nienasycone kwasy tłuszczowe (jak ryby, orzechy i oleje roślinne), ale także od masy ciała, oraz aktywności fizycznej – udowodniono, że trzymiesięczny trening podnosi stężenie cholesterolu HDL w organizmie aż o 25 proc. (zaznaczmy, że to bardzo dużo).

W sytuacji, gdy wprowadzanie odpowiedniej diety i wysiłku fizycznego nie przynosi zadowalających efektów (zazwyczaj po 6-12 miesiącach), lekarz powinien zacząć farmakoterapię, czyli terapię lekami hipolipemizującymi. W leczeniu wysokiego poziomu cholesterolu w organizmie stosuje się kilka grup leków, z czego każdy wpływa na inną frakcję cholesterolu, zatem dobór leku jest zawsze indywidualny i zależny od wyników badania, oraz czynników ryzyka, które odnoszą się do danej osoby.

Najpopularniejszymi lekami są statyny, które najsilniej ze wszystkich środków obniżają stężenie frakcji LDL cholesterolu, oraz zapobiegają rozwojowi miażdżycy i choroby wieńcowej – przyjmowane regularnie obniżają stężenie cholesterolu LDL od 20 do 60 proc., mogą ponadto zwiększać stężenie cholesterolu HDL, oraz obniżać poziom triglicerydów. Inną grupą leków są fibraty, które są szczególnie zalecane u osób z podwyższonym stężeniem triglicerydów we krwi, gdyż wyjątkowo skutecznie obniżają ich stężenie – zwiększają także stężenie cholesterolu HDL.